νάτριο

Χημικό στοιχείο με σύμβολο Na. Ανήκει στην πρώτη ομάδα του περιοδικού συστήματος των στοιχείων, στην υποομάδα των αλκαλικών μετάλλων, έχει ατομικό αριθμό 11 και ένα σταθερό ισότοπο. Είναι πολύ διαδεδομένο στη φύση, ποτέ όμως σε ελεύθερη κατάσταση, αλλά πάντοτε με μορφή ενώσεων σε πολλά ορυκτά, όπως το ορυκτό άλας, ο κρυόλιθος, το νίτρο της Χιλής, ο βόραξ και διάφορα πυριτικά· υπάρχει επίσης στα θαλάσσια νερά και στα νερά μερικών αλμυρών λιμνών, όπως η Νεκρά θάλασσα και η Μεγάλη Αλμυρή Λίμνη της Γιούτα (ΗΠΑ)· στον ανθρώπινο οργανισμό βρίσκεται ουσιαστικά ως χλωριούχο σε αναλογία 0,3% και ασκεί σημαντική οσμωτική λειτουργία στα βιολογικά φαινόμενα. Το παρασκεύασε για πρώτη φορά ο Ντέιβι, στην αρχή του περασμένου αιώνα, με ηλεκτρόλυση της καυστικής τετηγμένης σόδας. Είναι μέταλλο αργυρόλευκο, μαλακό στη συνηθισμένη θερμοκρασία, τόσο ώστε κόβεται με το μαχαίρι· βράζει στους 883°C και τήκεται στους 97,5°C- έχει ειδικό βάρος 0,97· οξειδώνεται ταχύτατα στον υγρό αέρα· καίγεται με αρκετά έντονη κίτρινη φλόγα, αποσυνθέτει το νερό στη συνήθη θερμοκρασία με έκλυση υδρογόνου· παρουσιάζει δραστικές αναγωγικές ιδιότητες. Όπως τα άλλα αλκαλικά μέταλλα, είναι διαλυτό στην υγρή αμμωνία. Το ν. παρασκευάζεται με ηλεκτρόλυση του τετηγμένου χλωριούχου νατρίου. Από τις πολυάριθμες ενώσεις του ν. αναφέρουμε το υπεροξείδιο, το χλωριούχο, το θειικό, το θειούχο, το υδροξείδιο και το ανθρακικό. Το υποξείδιο του ν. (Na2O2), σκόνη λευκοκίτρινη, παρασκευάζεται αν θερμάνουμε το μέταλλο με ρεύμα ξηρού οξυγόνου· χρησιμοποιείται ως οξειδωτικό, στην παρασκευή οξυγονούχου ύδατος, στον καθαρισμό του αέρα σε κλειστό χώρο, στα υποβρύχια και στις αυτόματες αναπνευστικές συσκευές. Το χλωριούχο ν. (NaCl), το λεγόμενο μαγειρικό αλάτι, βρίσκεται στα θαλάσσια νερά και στο ορυκτό άλας· είναι η πρώτη ύλη για την παρασκευή όλων των ενώσεων του ν. και χρησιμοποιείται για να παρασκευαστούν χρωστικές ουσίες, στη σιδηρουργία και στη βιομηχανία των διατηρημένων τροφίμων. Λαμβάνεται με εξάτμιση του θαλάσσιου νερού σε αβαθείς αλυκές με εκτεταμένη επιφάνεια· είναι διαλυτό στο θερμό και ψυχρό νερό. Το θειικό ν. (Na2SO4) λαμβάνεται με θέρμανση του μαγειρικού άλατος με πυκνό θειικό οξύ· έχει εμφάνιση λευκών κρυστάλλων που χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική ως καθαριστικό, στη βιομηχανία του γυαλιού και στη βαφική. Το θειούχο ν. (Na2S) παρασκευάζεται με αναγωγή του θειικού με άνθρακα· χρησιμοποιείται για την παρασκευή χρωστικών θείου και στη βυρσοδεψία για την αποψίλωση των διάφορων δορών. Άλλες ενδιαφέρουσες ενώσεις είναι το ύδωρ Ζαβέλ (Javelle), διάλυμα υποχλωριώδους ν., που χρησιμοποιείται ως αποχρωστικό, το υδροξείδιον του ν. ή καυστική σόδα και το ανθρακικό ν., το γνωστό ως σόδα. Το μεταλλικό ν., εξαιτίας της ισχυρής αναγωγικής δράσης του χρησιμοποιείται για την απομόνωση πολλών στοιχείων (π.χ. του μαγνησίου και αργιλίου) από τα οξείδιά τους, ως αγώγιμο υγρό στους μετατροπείς θερμότητας και ειδικά στους πυρηνικούς αντιδραστήρες, στη σύνθεση του τερααιθυλικού μολύβδου και για αμαλγάματα χρήσιμα στην οργανική χημεία. (Βιολ.) To ν. συναντάται σε όλους τους ζώντες οργανισμούς· στον άνθρωπο βρίσκεται σε μεγάλη συγκέντρωση στα εξωκυτταρικά υγρά, παρά στα εσωκυτταρικά, όπως, αντίθετα, συμβαίνει με το κάλιο· το ν. περνά καθημερινά σε μεγάλη ποσότητα από τα αγγειώδη σπειράματα του μαλπιγκιανού σωματίου, αλλά δεν εξαλείφεται με τη δραστική παρεμβολή πολυάριθμων μηχανισμών, ειδικά ορμονικών, που το κάνουν να επαναπροσροφηθεί. Το ν. είναι ουσιώδες για τη ζωή επειδή παρεμβάλλεται στη διατήρηση της ισορροπίας οξύ - βάση, στις διάφορες ενζυματικές λειτουργίες, στη μυϊκή συστολή και στη μετάδοση των νευρικών ώσεων. Η μέση ημερήσια ποσοτική ανάγκη είναι περίπου πέντε γραμμάρια· στα θερμά κλίματα η ποσότητα αυξάνεται επειδή μεγαλώνει η απώλεια με τον ιδρώτα. Παρασκευή του νάτριου με ηλεκτρόλυση του λιωμένου χλωριούχου νάτριου. Το χλωριούχο νάτριο τοποθετείται στο κύτταρο Dawns που έχει επένδυση από πυρίμαχο υλικό? (Α) είναι άνοδος γραφίτη, (C1) και (C2) κάθοδοι σιδήρου. Το αέριο χλώριο διαφεύγει από τον αγωγό (L), ενώ το νάτριο, επειδή είναι ελαφρότερο, διαρρέει από το σωλήνα (Τ) και συλλέγεται στο (0). 0 ανοδικός χώρος χωρίζεται από τον καθοδικό με το διάφραγμα (D1) και (D2) με ένα πλέγμα συρμάτων σιδήρου. Αν η μέθοδος εφαρμοστεί σε θερμοκρασία ανώτερη των 620°C, παίρνουμε καθαρό νάτριο των 99,8%. Στη συνηθισμένη θερμοκρασία, το νάτριο γίνεται μαλακό και μπορεί να κοπεί με το μαχαίρι. Στον υγρό αέρα η μεταλλική επιφάνεια, η οποία έχει χρώμα αργυρόλευκο, οξειδώνεται γρήγορα. Εξαιτίας της μεγάλης του δραστικότητας, το χημικό αυτό στοιχείο πρέπει να διατηρείται σε ένα αδρανές μέσο, όπως π.χ. το πετρέλαιο.

* * *

το

χημ. αργυρόχρωμο μεταλλικό στοιχείο με σύμβολο Na, ατομικό αριθμό 11, ατομικό βάρος 23, ειδικό βάρος 0, 97, σημείο τήξης 98°C και ζέσης 880°C, το οποίο ανήκει στην ομάδα τών αλκαλίων και είναι πολύ διαδεδομένο στη φύση υπό μορφή αλογονούχων, πυριτικών, ανθρακικών, θειικών και νιτρικών αλάτων και τού οποίου η πιο συνήθης ένωση είναι το χλωριούχο νάτριο, το κοινό αλάτι.

[ΕΤΥΜΟΛ. < νεολατ. natrium < νεολατ. natrium < γερμ. natron < γαλλ. natron < ισπ. natron < αραβ. natrŭn (πρβλ. νίτρον). Η λ. μαρτυρείται από το 1864 στον Ηρ. Μητσόπουλο].